Bal arılarının kovanlarını korumak amacıyla ürettikleri reçineden zengin macun kıvamında bir maddedir. Bal arıları bitkilerin tomurcuk ve kabuklarından aldıkları propolisi, arka bacaklarına yapıştırarak kovanlarına getirirler. Propolisle kovanın dezenfeksiyonu sağlanır; delikleri kapatılır. Kovandan atamadıkları zararlıların üzerini propolisle sıvarlar. Kendine has kokusu ve tadı vardır. Fenolik bileşiklerden zengindir. Çok güçlü bir antioksidandır. Kendi kovanlarımızdan propolis tuzaklarıyla ham propolis elde ediyoruz. Kovan içi propolis kullanmıyoruz. Ham propolisi etil alkolde, zeytin yağında veya su bazlı ektrakte etmekteyiz. Etil alkol en güvenilir ve etkin çözücüsüdür. Oldukça güçlüdür. Direk ağıza damlatılırsa dilde geçici uyuşma yapar; dişlere yapışır. Ekmeğe, bala, yoğurda, kesme şekere, pekmeze veya farklı gıdalara damlatılarak yenilebilir. Suya damlatılırsa bir kısmı bardağa yapışarak israf olur. Ekmeğe, kesme şekere birkaç gün önceden damlatılarak, etil alkolü uçurulabilir. Tadı daha güzel olur. Alkolsüz formunu bala karıştırarak sizlere sunuyoruz. Propolis kattığımız tüm karışımlarımız alkolsüzdür.
Oda ısısında, güneş görmeyen yerde uzun süre saklayabilirsiniz. İçerisinde hiçbir koruyucu madde yoktur.
Kovan girişinden elde edilen propolislerde reçine oranı yüksektir. Ektraksiyonlarında daha yüksek fenolik bileşikler elde edilebilir. Arı zararlıları(en başta varroa akarı) için verilen ilaçların ve körükten çıkan dumanın kalıntılarını kovan içi propoliste birikir. Sağlık için kullanılması uygun değildir. Kovan içinden elde edilen propolisler ilaçlamaya dikkat edilmezse kalıntı içerir. Yine duman kalıntısı, yabancı maddeler(polen içerisine hapsedilmiş güve, kurtçuk vb) bulunabilir. Tercih edileni tuzaktan alınan propolistir. Gıdaya uygun plastik propolis tuzakları kovan üzerine konulur. Bu tuzaklardaki ince aralıkları arı propolisle doldurur. Tuzaklar varken ilaçlama yapılmaz. Tuzak üzerine duman sıkmaya gerek olmadığı için bu kalıntıları da içermez. Arı kovanlarının çevresinde zararlı atıklar, asfalt, sanayi tesisleri varsa; buralardan istenmeyen kimyasallar gelir.
Sağlık Bakanlığı su bazlı propolis elde edilirken kullanılan çözücülerin açık bir şekilde yazılmasını zorunlu kılmıştır. Suyun herhangi bir teknikle propolisi tek başına çözmesi mümkün değildir. Etil alkolden kaçılırken hangi çözücüye doğru gidildiği düşünülmeli tüketici tarafından araştırılmalıdır. Propolisle alınan en fazla 40 damla etil alkol sağlığımıza hiçbir şekilde zarar vermez. Sarhoşluk yapması, karaciğere dokunması mümkün değildir. Dini açıdan ulaşılabilecek yetkili kişilerin yazılarından faydalanılabilir.
Propolisin günlük dozu değişkenlik gösterir. İçeriği standart olmadığı için net bir doz bilgisi yoktur. Kademeli olarak kullanmaya başlamak uygundur. Tavsiye edilen günlük doza birkaç gün sonra azar azar çıkmak daha iyidir. Tüm arı ürünlerinin az da olsa alerji riski vardır. Hayatınızda ilk kez kullanacaksanız basit bir alerji testi yapabilirsiniz. Bu testte alerjinizin çıkmaması ilerde çıkmayacağı anlamına gelmez.
Genelde yetişkinler günde 30-40 damla kullanabilir. Bazı günler ya da üç ayda bir hafta ara verilerek devam edilebilir.
Çocuklarda vücut ağırlığına göre dozu ayarlanır. Doktorunuzun tavsiye ettiği şekilde kullanınız. Dört yaştan sonra günde 4-5 damla verilebilir. Altı yaşında günde 7-8 damla; 10 yaşında 10-12 damla; 16 yaşında 16-18 damla verilebilir. Firmaların ürünlerine göre doz değişir.
ALERJİ TESTİ: Kolunuzun iç yüzüne bir damla propolis sürünüz. Bir saat içinde kızarıklık yoksa; ağızdan bir damla yiyiniz. Alerji olmadıysa ertesi gün tavsiye edilen miktarda yiyebilirsiniz.
Zeytinyağlı propolis tercih ederseniz; yetişkin günde 2-3 tatlı kaşığı yiyebilir. Çocuklar yaş ve kilosuna göre hidroalkolik propolisin 3 katı yiyebilir.
MUHAFAZA KOŞULLARI: Oda sıcaklığında ışık görmeyen dolapta tutabilirsiniz. Şişenin ağzı iyi kapatılmazsa zamanla etil alkol uçar. Dipte tortu oluşur. Bozulduğu anlamına gelmez. Bu durumda şişeyi çalkalayıp; sonra damlalıkla almak uygundur. Şişe devrilirse damlalık plastiği kenarından ürün sızabilir. Ateşe yaklaştırmayınız. Uzun süre 36 ay bozulmadan kalabilir. Gıda koruyucu içermez.
İlaç değildir. Gıda yerine geçmez. Gebelik, emzirme, alerji, ilaçlarla birlikte kullanımında doktorunuza danışınız. Ağız için kullanacaksanız diş hekiminizin tavsiyelerini dinleyiniz. Genel sağlık için doktorunuzun tavsiyelerini dinleyiniz.
Son yıllarda yağ ve su bazlı propolis ürünleri geliştirilmiştir. Etil alkol; yağ ve suya göre daha fazla etken maddeyi özütlemektedir{Oruç, 2023 #4419}. Takviye edici gıdaların onay işlemleri uygulama talimatına(2018) göre, propolis ürünlerinin etiketinde; hangi çözücüde çözüldükten sonra su veya yağ bazlı propolisin elde edildiği belirtilmelidir.
Propolis kovan içinde en çok 45 derece sıcaklığa maruz kalır. Özütlerken yaptığımız işlemler sırasında da bu sıcaklığı geçmeyiz. Doğayı taklit ederiz. Bal mumunu ayırmak için yüksek sıcaklığa maruz bırakmamız propolisin içerdiği fenolik bileşiklerin yapısını bozar. Elde edilecek özütte fenolik bileşik oranı yüksek çıkar. Ancak yüksek sıcaklık fenolik bileşikleri bozacağı için bu yöntem tercih edilmemelidir.
Yüzde 20-30’luk etil alkol ektraktı, günde 10-50 damla alınmaktadır. Tüm dünyada yaygın olarak propolis özütlemede etil alkol kullanılmaktadır. Propolis bal, polen, arı ekmeği, arı sütü gibi gıda değildir. İlaç vasfı kazanmıştır. Doktor tavsiyesiyle kullanılır. Bu kullanım dozlarında sarhoşluk, bağımlılık yapması mümkün değildir. Pek çok din alimince; bu işlem için kullanılan etil alkolün haram olmayacağı belirtilmektedir. İnternette bu konuda fikrini belirtmiş din adamları bulunmaktadır. Etil alkol çok yüksek miktarda uzun süre kullanıldığında karaciğerde toksik etki yapabilir. Propolisteki miktarı çocuklarda ya da erişkinlerde böyle bir zarara yol açmaz.
Etil alkol 70 derece sıcaklıkta buharlaşır. Oda sıcaklığında kuru ekmeğe ya da kesme şekere damlatılıp; bekletilirse ertesi gün alkolü buharlaşır. Etil alkol ekstraktındaki alkol buharlaştırılarak; farklı formlarda ürünler üretilebilir.
Zeytinyağında özütlenen ürünlerde daha az miktarda fenolik bileşik bulunmaktadır. Zeytinyağlı formu tercih edilirse; günlük alınan miktarı daha yüksek tutulabilir. Aynı şekilde suda özütlenen ürünlerde fenolik bileşik miktarı azdır. Hidroalkolik damlaya göre günlük alım miktarı yüksek tutulabilir.
Kovan içi propolis, özellikle giriş kapısındaki propolis tercih edilmemelidir. Arı zararlılarıyla mücadelede kullanılan kimyasal ilaçlar, arıları sakinleştirmek için verdiğimiz körük dumanı, arıların propolisle sıvadığı yabancı maddeler, kovan içi propolisin içinde olabilir. Gıdaya uygun plastik propolis tuzakları ya da uygun zamanda kovanda açılan yarıklarda toplanan propolis, bu sebeplerden dolayı tercih edilmelidir. Propolis kalitesini belirlemede; asfalt, yapısı değişmiş fenolik bileşikler, körükten gelen duman kalıntıları, arı zararlılarında kullanılan kimyasallar, tarımsal ilaçlar analiz edilmelidir. Kovan içi propolis halen yüksek fiyata satılmaktadır. Aslında bu ürünün sanayide kullanılması doğru olur. Sanayici bu parayı vermez. Bu durumda sağlık için kullanıyor olma olasılığı çok yüksektir.
Propolis bağışıklık sistemini dengeler{Sforcin, 2007 #2235}. Virütik , bakteriyel olan genel vücut enfeksiyonlarının tedavisinde katkı sağlar. Gripal enfeksiyonların tedavisinde katkısı vardır. Propolisin içeriğinde bulunan fenolik bileşiklerin antibiyotiklerle sinerjistik etkileleşimi vardır. Bazı antibiyotiklerle birlikte kullanılması antibiyotiğin etkinliğini artırmaktadır{Orsi, 2012 #1552}. Sindirim sistemi enfeksiyonlarında yararı vardır. İdrar yolu enfeksiyonlarında turna yemişi ve propolis birlikte etkin bulunmuştur{Bruyere, 2019 #3370}.
Diş çürükleri, diş eti iltihapları, ağız yaraları, diş tedavilerinde propolis faydalıdır. İnsan üzerinde yapılan pek çok çalışma vardır {Luque-Bracho, 2023 #25}. Propolisin etil alkol ekstraktı sulandırılarak kullanılırsa, alkolün mukozayı irrite edici etkisi ortadan kalkar. Bu durumlarda su bazlı, zeytinyağlı veya bal propolis karışımı formlarından faydalanabiliriz. Propolis içeren diş macunları geliştirilmiştir. Deri yaralarının iyileşmesine katkı sağlar. Kronik yarası olan insanlarla yapılan bir çalışmada, propolis kreminin tedavide etkin olduğu görülmüştür{Rocha, 2022 #216}.
Mide ülseri tedavisinde faydalıdır. Ülseratif kolit, chron gibi iltihabi barsak hastalıklarının tedavisine katkı sağlar. Propolis covid19 tedavisinde faydalı bulunmuştur{Ghosh, 2022 #198}. Brezilya yeşil propolisi; covid19 hastalarına verilmiş ve hastalığın seyri, tedavi süresi üzerinde faydaları gösterilmiştir{Silveira, 2021 #4551}.
Klinik çalışmalarda propolisin oksidatif yükü azalttığı görülmektedir{Nazari-Bonab, 2023 #572}. Bu etkiyle kronik hastalıkların tedavisine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Hipertansiyonda fayda sağlamıştır{Khoshandam, 2023 #620}. Kalp damar hastalıklarında fayda sağlamıştır{Silva, 2021 #4704}. Nörolojik hastalıkların(Alzheimer, Parkinson, epilepsi) tedavilerinde katkı sağlar. Depresyon ve anksiyete durumlarında fayda sağlar{da Silveira, 2020 #3581}.
Şeker hastalığı geliştirilerek yapılan hayvan deneyinde; bal ve propolis karışımı karaciğer, böbrek hasarına engel olurken kan şekerini dengede tutmuştur. Bu durum anti oksidan özelliklerine bağlanmaktadır {Touzani, 2022 #416}.
Propolis ağır metallerin(alüminyum, bakır, kurşun gibi); parankimal organlara verdiği zararı azaltır. Alüminyumun karaciğerde ve genlerde yaptığı zararı propolis azaltmaktadır. Hayvan deneyinde bu durum gösterilmiştir {Turkez, 2010 #1736}. Bakırın böbrek ve karaciğere verdiği zararı azaltmıştır {Tatli Seven, 2018 #3329}. Karbon tetraklorür (CCl4) günlük hayatımızda oldukça fazla maruz kaldığımız bir kimyasaldır. Vücudumuzdaki pek çok organ ve dokuya zarar verir. Yapılan bir hayvan çalışması; bu zarara propolisin engel olabileceğini göstermektedir {Sayed, 2021 #4610}.
Karaciğer yağlanması yaşam tarzımız ve beslenme alışkanlıklarımızla artmıştır. Hastanelerde yaptırdığımız ultrason tetkiklerinde sıklıkla karaciğer yağlanması görülmektedir. İnsanlar üzerinde yapılan bir çalışmada 4 ay boyunca, günde 500mg propolis verilmiştir. Karaciğer, ultrason yapılarak değerlendirildiğinde; yağlanmanın azaldığı görülmüştür {Soleimani, 2020 #3582}. Hastalıklar oluşmadan düşük miktarda yiyeceğimiz propolis bizi koruyacaktır.
Böbrek yetmezliği olan ve hemodiyaliz uygulanan hastalara verilen propolis kandaki enflamasyon belirteçlerinin düzeyini azaltmıştır{Silveira, 2022 #57}. İrritabl barsak sendromu olan hastalarla yapılan çalışmada, propolis şikayetlerin şiddetini azaltmıştır{Miryan, 2022 #273}. Romatid artritli kadınlara verilen propolis; kalp damar hastalığı riskini azaltmıştır{Maddahi, 2023 #505}.
Propolis astım, alerjik rinit, atopik dermatit gibi alerjik hastalıkların tedavisinde ve engellenmesinde faydalıdır. Bu durum klinik, deneysel çalışmalarla gösterilmiştir{Liew, 2022 #353}.
Propolisin kanser üzerinde etkinliğini gösteren çok sayıda deneysel çalışma yapılmıştır. Kanserde kullanılan kemoterapi ve radyoterapinin yan etkilerini azaltıp; faydasını artırdığını gösteren deneysel çalışmalar vardır{Oršolić, 2010 #3558}. Kanser tedavisi için radyoterapi alan hastalarda bazı yan etkilerin önlenmesine katkı sağlar ve radyoterapinin etkinliğini artırır. Meme kanseri olan kadınlara radyoterapi uygulanırken ve 10 gün öncesinde, sonrasında propolis verilmesi fayda sağlamıştır{Ebeid, 2016 #610}. Yine kanser hastalarının tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçlarının yan etkilerini azaltarak tedaviye katkı sağlar. Propolis; kemoterapi alan meme kanserli kadınlarda yaşam kalitesini artırmada, beslenmesini düzenlemede katkı sağlamıştır{Davoodi, 2022 #4346}.
Oral mukozit ağız içindeki mukoza tabakasının iltihabıdır. Kanser hastalarına verilen kemoterapi oral mukozite neden olur. Meme kanseri olan, kadınlara verilen kemoterapi sırasında; propolisin oral mukozite engel olduğu gösterilmiştir{Piredda, 2017 #179}.
Vücudun anti oksidan ihtiyacının olduğu pek çok durumda kullanılabilir. Propolis obezite tedavisinde kullanılabilir{Zhu, 2023 #658}. Farklı coğrafyalardan elde edilen propolis örnekleri; propoliste bulunan fenolik bileşikler obezite üzerine çalışılmıştır. Farklı mekanizmalarla kilo vermeye yardımcı olduğu gösterilmiştir. Gıdaları korumak amaçlı kullanılabilir.
Çok nadir alerji, vaskülit yapabilir. Bu durumları takip etmek; kullanımda ısrarcı olmamak gerekir.
Oruç, H. H., et al. (2023). “Characterization of commercially available propolis products in Turkey based on individual phenolic compounds.” Journal of Apicultural Research 62(5): 1225-1232.
Zhu, L. Y., et al. (2023). “Propolis polyphenols: A review on the composition and anti-obesity mechanism of different types of propolis polyphenols.” Frontiers in Nutrition 10.
Sforcin, J. M. (2007). “Propolis and the immune system: a review.” Journal of Ethnopharmacology 113(1): 1-14.
Orsi, R. O., et al. (2012). “Antibacterial effects of Brazilian and Bulgarian propolis and synergistic effects with antibiotics acting on the bacterial DNA and folic acid.” Natural Product Research 26(4): 344-349.
Bruyere, F., et al. (2019). “A Multicenter, Randomized, Placebo-Controlled Study Evaluating the Efficacy of a Combination of Propolis and Cranberry (Vaccinium macrocarpon) (DUAB (R)) in Preventing Low Urinary Tract Infection Recurrence in Women Complaining of Recurrent Cystitis.” Urologia Internationalis 103(1): 41-48.
Luque-Bracho, A., et al. (2023). “The benefits of propolis in periodontal therapy. A scoping review of preclinical and clinical studies.” Journal of Ethnopharmacology 303.
Rocha, P. S., et al. (2022). “Clinical Assessment of Antimicrobial Effects of Brazilian Green Propolis on Chronic Wounds.” Pharmacognosy Research 14(3): 251-255.
Ghosh, S., et al. (2022). “Propolis efficacy on SARS-COV viruses: a review on antimicrobial activities and molecular simulations.” Environmental Science and Pollution Research 29(39): 58628-58647.
Silveira, M. A. D., et al. (2021). “Efficacy of Brazilian green propolis (EPP-AF?) as an adjunct treatment for hospitalized COVID-19 patients: A randomized, controlled clinical trial.” Biomedicine & Pharmacotherapy 138.
Nazari-Bonab, H., et al. (2023). “The effect of propolis supplementation in improving antioxidant status: A systematic review and meta-analysis of controlled clinical trials.” Phytotherapy Research 37(9): 3712-3723.
Khoshandam, A., et al. (2023). “Propolis and its constituents against cardiovascular risk factors including obesity, hypertension, atherosclerosis, diabetes, and dyslipidemia: A comprehensive review.” Iranian Journal of Basic Medical Sciences 26(8): 853-871.
Silva, H., et al. (2021). “The Cardiovascular Therapeutic Potential of Propolis-A Comprehensive Review.” Biology-Basel 10(1).
da Silveira, C. C. S. M., et al. (2020). “Propolis: A useful agent on psychiatric and neurological disorders? A focus on CAPE and pinocembrin components.” Medicinal Research Reviews.
Touzani, S., et al. (2022). “Honey and Propolis Ameliorate Acute Kidney Injury, Acute Liver Injury, and Proteinuria via Hypoglycemic and Antioxidant Activity in Streptozotocin-Treated Rats.” Cellular Physiology and Biochemistry 56(1): 66-81.
Turkez, H., et al. (2010). “Propolis prevents aluminium-induced genetic and hepatic damages in rat liver.” Food and Chemical Toxicology 48(10): 2741-2746.
Tatli Seven, P., et al. (2018). “The protective effects of propolis and flunixin meglumine on feed intake, antioxidant status and histological parameters in liver and kidney tissues against excess copper in rats.” Ankara Universitesi Veteriner Fakultesi Dergisi 65(4): 395-406.
Sayed, E. A., et al. (2021). “Induction of liver fibrosis by CCl4 mediates pathological alterations in the spleen and lymph nodes: The potential therapeutic role of propolis.” Saudi Journal of Biological Sciences 28(2): 1272-1282.
Soleimani, D., et al. (2020). “Protective effects of propolis on hepatic steatosis and fibrosis among patients with nonalcoholic fatty liver disease (NAFLD) evaluated by real-time two-dimensional shear wave elastography: A randomized clinical trial.” Phytotherapy Research.
Silveira, M. A. D., et al. (2022). “Effects of Standardized Brazilian Green Propolis Extract (EPP-AF®) on Inflammation in Haemodialysis Patients: A Clinical Trial.” International Journal of Nephrology 2022.
Miryan, M., et al. (2022). “Effects of propolis supplementation on irritable bowel syndrome with constipation (IBS-C) and mixed (IBS-M) stool pattern: A randomized, double-blind clinical trial.” Food Science & Nutrition 10(6): 1899-1907.
Maddahi, M., et al. (2023). “The effect of propolis supplementation on cardiovascular risk factors in women with rheumatoid arthritis: A double-blind, placebo, controlled randomized clinical trial.” Phytotherapy Research.
Liew, K. Y., et al. (2022). “Anti-Allergic Properties of Propolis: Evidence From Preclinical and Clinical Studies.” Frontiers in Pharmacology 12.
Oršolić, N. (2010). “A review of propolis antitumor action in vivo and in vitro.” Journal of ApiProduct and ApiMedical Science 2(1): 1-20.
Ebeid, S. A., et al. (2016). “Assessment of the radioprotective effect of propolis in breast cancer patients undergoing radiotherapy. New perspective for an old honey bee product.” Journal of Radiation Research and Applied Sciences 9(4): 431-440.
Davoodi, S. H., et al. (2022). “Oral Propolis, Nutritional Status and Quality of Life with Chemotherapy for Breast Cancer: A Randomized, Double-Blind Clinical Trial.” Nutrition and Cancer-an International Journal 74(6): 2029-2037.
Piredda, M., et al. (2017). “Propolis in the prevention of oral mucositis in breast cancer patients receiving adjuvant chemotherapy: A pilot randomised controlled trial.” European Journal of Cancer Care 26(6).
Zhu, L. Y., et al. (2023). “Propolis polyphenols: A review on the composition and anti-obesity mechanism of different types of propolis polyphenols.” Frontiers in Nutrition 10.
